در این مقاله از بخش طب سنتی–گیاهان دارویی قصد معرفی رزماری را داریم با دانشجویان مهندسی پزشکی ایران همراه باشید

رزماری گیاهی خشبی، چندساله و معطر است که برگ‌هایی سوزنی‌شکل و همیشه‌سبز دارد.
رزماری بومی منطقهٔ مدیترانه و کشور اوروگوئه است. گل‌های آن در رنگ‌های گوناگون سفید، صورتی، بنفش یا آبی می‌رویند.

رزماری یک گیاه پرخاصیت و پرفایده است که در زمینه های درمانی زیادی استفاده دارد یکی از خاصیت های موثر آن تقویت بدن در برابر سرطان های خطرناک است همچنین برای رفع مشکلات روحی نیز استفاده های زیادی دارد از این گیاه غافل نشوید و حتما از فرآورده های آن بهره مند شوید

یک متخصص طب سنتی گفت: گیاه دارویی رزماری در درمان و پیشگیری بسیاری از بیماری های بدن موثر بوده و یک تقویت کننده قوی برای سیستم ایمنی بدن در برابر عوامل سرطانی است. درخشان پور متخصص طب سنتی گفت:رزماری با طعمی گس،تلخ و گرم از خانواده گیاه نعناع است با این تفاوت که بو و مزه مشخصه این گروه را ندارد، و استفاده از آن به عنوان طعم دهنده در مواد غذایی مختلف رایج است. وی در راستای تاثیرات رزماری در بهبود سلامتی، بیان داشت:در افرادی که دچار اضطراب مزمن و اختلال هورمون های استرس زا هستند؛ مصرف رزماری می تواند اثرات مثبتی در جهت کاهش استرس ،آرامش ذهن و بهبود خلق و خو داشته باشد. درخشان پور رزماری را گیاهی سنتی برای درمان درد های دستگاه گوارش دانست و اظهار داشت:رزماری در فرهنگ های مختلف برای درمان درد های معده،یبوست،اسهال و نفخ مورد استفاده قرار می گیرد

و برای بهبود کارایی دستگاه گوارش به جهت تنظیم اجابت مزاج،مفید است. وی ادامه داد:این گیاه دارویی به عنوان یک  عامل آنتی باکتریایی نقش به سزایی در خوش بو کردن دهان دارد.اگر برگ های رزماری را در لیوانی آب داغ قرار داده و دهان خود را با آن بشویید باکتری های مضر از بین می روند.

متخصص طب سنتی رزماری را محرک جریان خون دانست و گفت:رزماری به عنوان یک محرک در بدن،تولید سلول های قرمز و جریان آن ها در خون را افزایش می دهد که این کار باعث بهبود اکسیژن رسانی به بافت و اندام ها و غذا رسانی بهتر به سلول های بدن می شود. وی کاهش التهاب قلبی –عروقی را در افزایش سلامت قلب موثر دانست و  افزود:اسید کارنوسیک آنتی اکسیدان و ترکیب ضد التهابی قدرتمندی است

که در رزماری یافت می شود و برای کاهش التهاب مفاصل،ماهیچه ها و رگ های خونی مفید است. همین امر باعث شده  که رزماری به یک درمان موثر برای بیماری هایی چون،ورم مفاصل و نقرس تبدیل شود. درخشان پور تصریح کرد:ترکیبات ضد التهابی و ضد سرطانی رزماری چون؛رزمارینیک اسید،اسید کافئیک و اسید بتولیک ؛ خط دفاعی ثانویه ای  برای سیستم ایمنی بدن تشکیل می دهند و بدن را در برابر عوامل بیماری زا حفاظت می کنند. وی این گیاه دارویی را از عوامل سلامت پوست دانست و  تاکید کرد: ترکیبات رزماری در درمان جوش و لکه و برگ های آن در جوان سازی پوست کاربرد دارند. درخشان پور یاد آور شد:اگر فردی به خانواده نعناع حساسیت دارد باید قبل از مصرف رزماری با متخصص مشورت کند تا از عوارض آن در امان بماند. 

استفاده در آشپزی

از برگهای تازه و خرد شده رومارن به دلیل داشتن اسانس معطر و روغن فرار و همچنین تانن در سالاد و در تهیه خوراکهای مرغ و ماهی استفاده می‌شود. پودر برگهای خشک شده اکلیل کوهی به تنهایی یا همراه با سایر ادویه به عنوان چاشنی برای خوش طعم کردن غذاها به خصوص سس سالاد به کار می‌رود. روغن رزماری محرک است و از نظر رایحه و اثر، گرم و نافذ می‌باشد. اثر محرک رزماری روی سیستم اعصاب مرکزی بسیار برجسته است.

کاربرد دارویی

طبق مطالعات انجام شده بر ترکیب اسید رزمارینیک ثابت شده‌است که این ماده در درمان رینوکونژکتیویت فصلی بسیار مؤثر است Seasonal Allergic Rhinoconjuctivitis (SAR(() در مطالعات صورت گرفته به تعدادی از بیماران مبتلا به SAR، اسید رزمارینیک در مقایسه با پلاسبو توانسته است اثر مهاری بر روی سلولهای اینترلوکین B1، اینترلوکین γ و هیستامین داشته باشد. در گروه درمان شده تعداد نوتروفیلها و ائوزینوفیلهای ترشحات بینی به‌طور محسوسی کاهش یافته‌است. همچنین علائم بیماران اعم از خارش بینی، خارش چشمها، آبریزش بینی و آبریزش چشمها کاهش یافته‌است. روغن رزماری و افسنتین در تونیک موی سر موجب تحریک پیاز مو شده و از طاسی زودرس پیشگیری می‌نماید. این دارو در موارد ریزش مو بدون شوره سر نیز اثربخشی زیادی نشان داده است.

اندام داروئی

برگ و سرشاخه‌های گلدار گیاه، اندام داروئی رزماری را تشکیل می‌دهد.

دامنهٔ انتشار

پرورش گیاه رزماری در بیشتر نواحی ایران معمول می‌باشد. پرورش‌دهندگان عمدهٔ گیاه رزماری را در دنیا کشورهای شمال آفریقا خصوصاً مراکش و تونس و کشورهای جنوب اروپا خصوصاً اسپانیا، فرانسه، ایتالیا، یوگسلاوی و آمریکا تشکیل می‌دهند.

مواد متشکله

مادهٔ متشکلهٔ اصلی برگ و سرشاخه‌های گیاه رزماری را روغن فرار تشکیل می‌دهد. فارماکوپهٔ گیاهی بریتانیا میزان روغن فرار رزماری را ۱٪ حجم در وزن ذکر کرده‌است، ولی میزان روغن فرار این گیاه در نقاط مختلف دنیا بین ۵/۰ تا ۵/۲ درصد گزارش شده‌است. عمده‌ترین ترکیبات موجود در روغن فرار گیاه را ۱و۸ – سینئول (۱٬۸ – cineol)، بورنئول (Borneol)، کافور (Campher)، بورنیل استات (Bornyl acetate)، آلفاپی‌نن (&#۹۴۵; – pinene) و –B پینن تشکیل می‌دهند که بسته به شرایط جغرافیائی محل کشت گیاه، میزان و درصد هریک از این مواد متغیر می‌باشد (۲و۸). سایر ترکیبات طبیعی موجود در برگ و سرشاخه‌های گلدار رزماری شامل این دسته‌ها می‌شود: فلاونوئیدها مانند جنکوانین (Genkwanin) و لوتئولین (Luteolin)، اسیدهای فنلی مانند اسید رزمارینیک (Rosmarinic acid)، دی‌ترپن‌ها، تری‌ترپن‌ها، تانن‌ها، مواد تلخ، رزین، ساپونین، پروتئین، چربی، کربوهیدرات، فیبر، برخی املاح و ویتامینها.

مکانیسم اثر

ترپن‌ها و ترپنوئیدهای موجود در رزماری باعث دیلاتاسیون عروق، بهبود گردش خون محیطی و تغذیه بهتر فولیکول مو می‌شوند

هنگامیکه پماد رزماری استعمال گردد، گردش خون موضع را افزایش داده و موجب گرمی و داغی و برطرف شدن درد و التهاب می‌شود. در تجارب آزمایشگاهی اثر ضد درد آن به اثبات رسیده است. اثر ضد اکسید ان دو ترکیب از مواد متشکله اسانس رزماری بنام کارنوزول و اور سولیک اسید نشان می‌دهد که عوارض التهابی مفاصل که به کمک عوامل اکسیدان در بدن پدید می‌آید، توسط اسید اورسولیک و کارنوزول برطرف می‌شود. درتجارب آزمایشگاهی اسید روزمارینیک التهاب ناشی از کاراژینان در پای موش صحرائی را برطرف می‌کند. همـچنـین نشان داده شده‌است که اپی ژنین دارای اثر ضد التهاب و خاصیت التیام بخش می‌باشد.اسید اورسولیک نیز دارای خاصیت ضد التهاب بوده و مجموعاً این دو ترکیب موجود در روغن رزماری اثر ضدالتهاب شدید ی را اعمال می‌نمایند.اثر ضد التهابی اسید اورسولیک از طریق مهارآنزیم لیپواکسی ژناژ و سیکلواکسی ژناژ که عوامل اصلی ایجاد التهاب هستند از یکطرف و وقفه ترشح هیستامین از طرف دیگراعمال می‌شود.منتو ل و کامفر موجو د درپماد رزماری هرکدام دارای اثر ضد دردو التهاب مفاصل بوده و اثرآنها مکمل اثر اسانس رزماری می‌باشد. کمیسیون E کشور آلمان مصرف پماد رزماری را در درمان روماتیسم مفصلی توصیه نموده است.